Mars 1190 Gisors Accord en Richard, roi d’Angleterre et Barthélémy II, archevêque de Tours

Le 28 mars, Barthélémy II de Vendôme (1174-1206), archev. de Tours, obtint de Richard, roi d'Angleterre, une ordonnance qui mit fin aux anciennes contestations entre les comtes d'Anjou et les archevêques de Tours, relativement aux coutumes, revenus et des droits à percevoir sur Chinon,  Marçay et du port d'Ablevois.  « in Turonia, in Caynone, in Marchais, et in Ablevia »

Le domaine ecclésiastique de Marçay était complètement distinct du château, terre et seigneurie de Marçay, fief purement laïque qui n'a jamais dépendu du temporel de l'archevêché de Tours.

Le château de Marçay était un fief noble relevant directement du domaine royal et du château de Loudun.

Par suite de cet accord, les dits revenus sont presque partout perçus par moitié par le prévôt du roi et par celui de l’archevêque. (Cartul. de Philippe- Auguste).

28 MARS 1190  Concordiainter bone memorie Richardum, regem Anglie et comitem Andegavensem, ac Bartholomeum, archiepiscopum Turonensem, facia (2).

Ego Ricardus, Dei gratia rex Anglorum, duxNormannle, Aquitanie, comes Andegavie (3), et ego Bartholomeus, Turonensis ecclesie minister humilis, omnibus tamfuturis quam presentibus, ad quos littere iste pervenerint, notum facimus, quod contentio diutius habita fuerat inter antecessores nostros, comites videlicet Andegavenses et Turonenses archiepiscopos, super quibusdam consuetudinibus et redditibus de Turonis, de Caynone, de Marchaio, de Ablevia ; tandem, cum ventum esset ad tempora nostra, per assertiones hominum utriusque nostrum antiquorum et juratorum, terminata et sopita fuit contentio illa in hunc modum.

Apud Caynonem, recipient omnes consuetudines et emendas equaliter prepositus archiepiscopi et prepositus comitis, ita quod neuter expectabit alterum ad recipiendum, nisi quando  fuerit ibi doneia vel commendesia, et tunc prepositus archiepiscopi non recipiet sine preposito comilis; nichilominus tunc habebit archiepiscopus dimidiam partem in omnibus, preter quamin emendadoneie et commendesie; quecumque emenda forifactorum facta fuerit, vel pro pedagio, vel pro alia consuetudine, dimidiam partem habebit archiepiscopus et dimidiam comes; prepositi et servientes receptores reddituum inter se erunt per fidem quodlegitime se habeant de omnibus que recipient.

Eodem modo erit apud Marchaium et apud pontem Ablevie per totam sepfimanam, preter quod  in die jovis; recipient prepositi, vel eorum servientes jurati, omnes consuetudines communiter, tam in aqua, quam in terra; recepta ponentur, sicut solitum est, in pixide firmata duabus clavibus, quarum unam habebit prepositus archiepiscopi et alteram prepositus comitis; die jovis, quando forum est, alter habebit totam receptionem terre, alter totam receptionem aque, et fiet alternatim mutatio singulis octo diebus,ut, qui una die jovis terre receptionem habuerit, alia die jovis aliam aque habeat.

 Omnes aque et insule, tam supra pontem quam infra, sunt communes archiepiscopi et comitis ; verumptamen in aquis que sunt supra pontem habet archieplscopus combros, et non comes; et in aquis que sunt infra pontem habet comes eombros, et non archiepiscopus. Exclusas novas in quacumque parte aque, nec archiepiscopus sine comite, nec comes sine archiepiscopo facere potest.

Comes habuit unam exclusam in aqua, quam dedit monialibus Fontis Ebraldi. Archiepiscopus aliam habebat [exclusam], que vetustate destructa est; illam potestrenovare archiepiscopus libere quando voluerit.

Proprii servientes archiepiscopi, videlicet prepositus de Marchaio, prepositus de Caynone, tabernarius, furnarius, duo forestarii de Cheners(3), nec exercitum, nec eavaucheiam, debent comiti. Duella, tam de Marchaio, quam de Cainone, sunt archiepiscopi, si fuerint inter homines suos ; et solent fieri in espaulo apud Cainonem, et presentia et campus sunt archiepiscopi, et potest eos ducere archiepiscopus quo voluerit.

 Et, si duellum fuerit inter hominem comitis et hominem archiepiscopi, duellum fiet apud Cainonem ; nec archiepiscopus, nec comes, duellum tale extra castellariam Cainonis faciet fieri.

Uterque autem de propriis hominibus duellum facict fieri ubi voluerit. Verum, si homo archiepiscopi conquestus fuerit de homine comitis preposito comitis, vel ipsi comiti, et duellum adjudicatum fuerit, duollum erit comitis ; et, si homo comitis conquestus fuent preposito archiepiscopi, vel archiepiscopo, de homine suo, et duellum fuerit adjudicatum, duellum similifer erit archiepiscopi.

 Latrones in terra archiepiscopi capti apud Cainonem, vel apud Marchaium, vel apud Cheners, sunt archiepiscopi, nisi capti fuerintin via Paaiau.

 Omnes homines legii comtis de Marchaio et de Cainone, si mansionarii fuerint in terra archiepiscopi, per eum omnino parebunt justitie et servient ei secundum teneuras quas habebunt ab archiepiscopo, sicut ahi hommes sui, et reddent ei presentia et districta de duellis et taillias, sicut alii; et ceteri, etiam simansionarii non fuerint, secundum teneuras quas habebunt ab archiepiscopo servient ei, sicut fecerunt antecessores eorum qui easdem teneuras antea habuerunt; similiter facient comiti homines archiepiscopi.

Dixerunt etiam lidem jurati quod Bonus Amicus et filii sui sunt proprii homines archiepiscopi, nec debent tallias comiti; adjecerunt etiam se vidisse quando nulla garena erat in terra archiepiscopi, juxta castrum Cainonense, sed facta fuit a Gauffrido, fratre bone memorie Hanrici, illustris Anglorum regis (1), contra prohibitionem Engilbaudi, archiepiscopi Turonensis (2).

Et statutum est postmodum, tempore Joscii archiepiscopi, de voluntate jam dicti regis, quod tota garena esset communis inter archiepiscopum et comitem; et viderunt quod bone memorie Joscius archiepiscopus et idem rex Anglie suos in ea servientes proprios posuerunt, archiepiscopus Rabastenum, et rex Ernaudum de Parilleio, qui equaliter diviserunt emendas et forifacta et quecumque de garena proveniebant.

Preterea nemus de Tilleto omuiuo commune est inter comitem et archiepiscopum, et archiepiscopus ad omnia necessaria, tam ad domos, quam ad alia construenda ubicunque voluerit, potest et debet uti, et comes similiter.

Pasnagium quoque commune est inter ipsos, ita quod neutrius prepositus sine alterius consensu aliquid inde dare vel vendere debet, et forifactum de pasnagio similiter est commune.

In eodem nemore, habet archiepiscopus venationem, per se vel per suos, quotiens voluerit, et similiter comes.

 Et, si archiepiscopus in eodem nemore bestiam moverit per illud, et per forestam, etiam que est comitis, et ubicumque voluerit, insequetur.

 Similiter habet archiepiscopus venationem suam in garena per se vel per suos. Archiepiscopus in ipso nemore duos forestarios de Cheners habere debet qui de nemore mortuo suam debentfacere voluntatem, et de vivo ad suos usus ita quod non dent neque vendant; et alii duo forestarii quos similiter comes ibi debet et potest habere.

 In forifactis nemoris habetdimidiam partem comes, tam in sexaginta solidos, de quercu, quam in aliis forifctis.

Debranchiis nemoris capicerius Cainonensis et prepositus archiepiscopi calefagium habent uterque cum duobus asinis, nec inde aliquid possunt dare vel vendere, et similiter prepositus comitis de Cainone.

Apud Turones, consuetum est quod mercatores qui vcniunt de versus Venciacum, si consueludinem reddiderint preposito archiepiscopi, quietus erit redditor; et, si reddiderint eam preposito comitis, redditor similiter quictus erit.

Et, si pro retenta consuetudine facta fuerit emenda, archiepiscopusmedietatem suam similiter habebit in emenda, sicut in consuetudine. Prepositus etiam archiepiscopi et prepositus comitis per fidem eruntinter se quod fideliter super hoc sehabeant. Ad naves que veniunt, tam per Ligerim, quam per Carum, similiter venient prepositus comitis et prepositus archiepiscopi, et neuter debet venire sine altero ; prepositus autem archiepiscopi prior estimabit naves, et poslquam estimaverit prepositus comitis nullam postea poterit relaxationem facere sine eo. Mercatores qui veniunt cum annona de ultra Ligerim non poterunt descendere donec in aream archiepiscopi, et si forte transire non potuerint, vel propter aquarum inundantiam, vel propter aliud manifestum impedimentum, mina archiepiscopi deferetur ad eos.

In nemore Esplente, potest et debet archiepiscopus venari et in dominico similiter nemore suo de Brussegneio; et, si moverit in eodem nemore bestiam, eam per nemus comitis, et quocumque voluerit, insequetur.

Ad tollendam igitur super his omnibus de cetero inter nos et successores nostros omnem contentionis et oblivionis materiam, et volentes hec a successoribus et ab hominibus uostris imperpetuum conservari, hoc ita factum conscribi fecimus et sigillorum nostrorum munimine roborari, testibus Galterio, Rothomagensi archiepiscopo, et Guillelmo, episcopo Heliensi, domini regis cancellario; salvis capifulis aliis, que nundum sunt ad plenum terminata.

Datum per manum G[uillelmi], Heliensis episcopi, tunc cancellarii, XXVIII die martii, regni nostri anno primo, apud Gisortium.

Société archéologique de Touraine

 ==> 6 mai 1190. Charte de fondation du petit monastère de Saint-André des Gourfailles, à Fontenay-le-Comte, par Richard Cœur-de-Lion

---

(1) Geoffroy, né le 3 juin 1134, f 7 juillet 1157, second fils de Geoffroy IV Plantagenet, comte d'Anjou (f 7 sept. 1151), et frère du roi d'Angleterre Henry II.

(1) Engehaud de Preuilly, archevêque de Tours de 1147 a sept. 1156.